از ایات قران استفاده میشود که شاهدان اعمال در روز قیامت چند دسته هستند که به انها اشاره میشود
1.خداوند سبحان.
قران کریم میفرماید:ان الله یفصل بینهم یوم القیامه ان الله علی کل شی شهید. مسلما خدای سبحان در میان انان روز قیامت داوری میکند ( و حق را از باطل جدا میکند)خداوند بر هر چیز گواه (و از همه چیز اگاه )است.1در ایه دیگری میفرماید:لم تکفرون بایات الله و الله شهید علی ما تعلمون.چرا به ایات خداوند کفر میورزید؟و خداوند گواه است بر اعمالی که انجام میدهید.

شهادت زمین

قران کریم میفرماید زمین در قیامت خبرهایش را باز گو میکند. شهادت زمین در ان روز به دو صورت می باشد

الف)به وسیله وضع و نظامی است که پیدا کرده است همان گونه که ما به یکدیگر میگوییم چشم تو شهادت می دهد که دیشب نخوابیده ای و رنگ تو گواه ان است که تو عصبانی یا شاد شده ای.زمین نیز در ان روز دچار زلزله های بسیار بزرگ میشود و بعد از کنده شدن و به حرکت در امدن کوهها و به هعم خوردن و قطعه فطعه شدن و سپس شن شدن انها با ما حرفها دارد یعنی وضع و نظام ان روز به ما مطالبی را میفهماند همانند دایره های تنه درخت پس از بریده شدن که به ما تاریخ و سن ان را نشان میدهدبنابرین مراد از شهادت دادن زمین گواهی اوضاع ان است نه گفتگو وکلام.

شهدت ملائک

در قران کریم امده است .روز قیامت هر انسانی در پیشگاه عدل الهی حاضر میشود در حالی که در کنار او هم فرشته های است که او را به محشر سوق میدهد وه مچنین فرشته های است که شاهدکار های انجام شده ی اوست فرشته های که در قیامت شاهد اعمال انسان ها هستند ممکن است همون ملائکی باشد که در دنیا همراه ما بوده .و اعمال مارا ضبط وثبت مینمودند و ممکن است سایر فرشتگان باشد به هر حال چیزی که روشن است این که ملائک به اذن و فرمان خداوند شاهد اعمال انسان هستند و به فرمان خداوند .هم در قیات شهادت میدهد به راستی وقتی بشر میتواند وسیله ای به نام نوار کاست وسی دی  ودوربین فیلم برداری وصدا وتصویر را ضبط کند

چگونه باور نکنیم که خداوند که خود صانع وخالق همه ی هستی است قادر به ضبط تمام زندگی بشراست تا درقیامت  به عنوان شاهدی از ان استفاده کند/

کیفیت گواهی زمین

اما زمین چگونه بر اعمال آدمی گواهی میدهد؟

برخی از دانشمندان ظاهر آیه را پذیرفته اندو بر آن رفته اند که به روز قیامت ،زمین به فرمان خداتکلم میکند.

برخی دیگر معتقدندکه خداوند،در زمین امواج صوتی میافریند و ردر حقیقت،متکلم،خدا است. برخی دیگر بر آن رفته اند که مراد،تکلم نیست.

شهادت وجدان

یکی دیگر از شاهدان  در قیامت اعضای بدن یعنی دست و پا زبا پوست هستند. قران مجید می فرمایند:روزی که زبان و دست های مردم بر انها گواهی میدهند و گاهی بر دهان مهر خورده و تنها دست و پا ها سخن میگویند. روزی که بر لبهای انها مهر میزنیم تنها دست انها با ما حرف میزند و پاهایشان گواهی میدهند که در دنیا به کجا ها رفتند و چه کارها کردند. در ایه دیگر میخوانیم روز قیامت گوش و چشمها بر انچه در دنیا انجام داده اند گواهی میدهند و قتی انساناین گواهی را از اعضای بدن خود می بیند با کمال ناراحتی و شرمندگی به پوست خود می گوید: چرا و چگونه به این روز از گناهان رسوا مرتکب شده اند. پوست جواب می دهد: خداوندی که همه چیز را به نطق و گفتگو در می آورد، مارا به گواهی و سخن گفتن وا می دارد.

وقتی انسان این گواهی را از اعضای بدن خود می بنند، با کمال ناراحتی و شرمندگی به پوست خود می گوید:چرا و چگونه در این روز از گناهان رسوا و شرم آوری که توسط تو مرتکب شده پرده برداشته و گواهی می دهد. پوست جواب میدهد: خداوندی که همه چیز را به گفتگو در می آورد مارا به گواهی و سخن گفتن وادار نمود.

محتمل است گواه بودن پیامبران به این معنا می باشد که انان میزان سنجش اعمالاند یعنی نمونه های برای نشان دادن کردار خوب خوبان وکردار

زشت زشتکاران .

خداوند: نخستین شاهد قیامت خداوند متعال است که گواهی خویش را از گذر الهام به فرشتگان مامور حساب بیان میدارد .

پیامبران : دومین شاهد پیامبران الهیا ند هرپیامبری بر اعمال امت خویش گواهی میدهد اماپیامبر اسلام (ص)بر اعمال پیامبران پیش از خود نیز گواهی میدهد

امامان معصوم :سومین شاهد امامان معصوماند  در قران کریم امده است که شما را امتی میانه قراردیم تا برمردم گواه باشد ورسول خدا (ص)نیز بر شما گواه باشد . با توجه به این که افراد امت اسلامی بر راه میانه نبودهاند و ویژیگی های شهادت را نداشتهاند میتوان دریافت که مراد از (امت میانه )درایه شریف .تنها کسانی خاص است و در روایت امده است که مراد از (امت میانه )امامان معصوم (ع) است

فرشتگان:فرشتگان به روز واپسین انسان در پیشگاه عدل الهی حضور میابد و کنار او فرشته ای است که اورا به محشر سوق میدهد وفرشته های دیگر نیز هست که بر کردار او گواهی میدهد.

زمین:یعنی مکانی که انسان کار نیک یا بد خویش را در انجا انجام داده است  در پاره های احادیث امده است که هر جا میرسد در انجا نماز بگزاریدکه در قیامت بر نماز شما گواهی میدهد

مواردی که برای داوری پیش می آ ید.و شاهدانی در دادگاه حاضر میشوند و نسبت به ان شهادت میدهند. شهادت مختص گناه کاران نیست بلکه نسبت به اعمال صالحان نیز شهادت داده می شود .

از جمله دیگر شاهدان میتوان گفت.

1. شهاد ت انبیاء( علیهم السلام) خداوند در ایه 41 سوره مبارکه نسا خطاب به پیامبر اکرم (ص) میفرماید >ماتورا در قیامت در حالی که شاهد و گواه مردم هستی حاضر میکنیم و در ایه 89 سوره نحل هم امده است که روزی که از میان هر قوم وامتی شاهدی از خودشان بر میانگیزیم وتورا شاهد برانان می گیریم

2.شهادت امامان معصوم (ع) د ر ایه 143 سوره بقره امده است که و بدین گونه ما شما را یک امت معتدل و میانه قرار دادیم تا شاهد بر مردم باشید ورسول خدا هم بر شما شاهد باشد.

3.شهادت ملائکه در ایه 21 سوره ق امده است که روز قیامت هر انسانی در پیشگاه عدل الهی حاضر می شود در حالی که در منار او هم فرشتگانی است که اورا به محشر سوق میدهد و هم چنین فرشتگاهی است که شاهد کارهای انجام شده اوست

4.شهادت زمین قران کریم در این زمینه میفرماید (یومئذ تحدث اخبارها) سوره زلزال ایه 4 زمین در قیامت خبر هایش را باز گو میکند البته شهادت زمین در ان روز میتواند به دوصورت باشد

الف:زمین نیز در ان روز دچار زلزله های بسیار بزرگ می شود و بعداز کنده شدن به حرکت در امدن کوه ها و به خوردن و قطعه قطعه شدن وسپس شن شدن انها با ما حرفا دارد یعنی وضع ونظام انروز به ما مطالبی را میفهماند همانند دایره های تنه درخت پس از بریده شدن ککه به ما تاریخ وسن انرا نشان میدهد .بنابراین مراد از شهادت دادن زمین گواهی اوضاع ان است نه گفت وگو وکلام

ب:خداوند با قدرت واراده خود هر گوشه های از ان را به سخن در می اورد همان قدرت واراده های که در د نیا عصای به جای موسی را به صورت ازدهای بزرگ ان هم دارای چشم و نیش و دم دراورد .و همچنین نقل شده است از رسول خدا (ص) به هر منطقه ای که وارد میشدند دو رکعت نماز به جا می اورد ند و می فرمود ند روز قیامت این مکان بر نماز ما شهادت میدهد.

7ـ شهادت زمان يا گردش شب و روز
اگر مكان به حكم آيات قرآن بر اعمال انسان گواهي مي‌دهد، زمان و روز و شب نيز بسان مكان گواهي خواهند داد.
امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: آنگاه كه روز آغاز مي‌شود به فرزندان آدم چنين خطاب مي‌كند: كار نيك انجام ده تا من در روز رستاخيز به سود تو گواهي دهم من موجود ناپايدارم در گذشته نبوده‌ام و در آينده نخواهم بود و آنگاه كه تاريكي شب فرا مي‌رسيد، شب نيز همين خطاب را دارد.[10]
8ـ گواهي دادن قرآن در رستاخيز
از برخي از روايات استفاده مي‌شود كه قرآن در روز رستاخيز به صورت انساني مجسم مي‌شود و خدا به او خطاب مي‌كند كه بندگان مرا چگونه ديدي؟ (با تو چگونه رفتار كردند؟) او در پاسخ مي‌گويد: پروردگارا گروهي از آنان مرا حفظ كرده و چيزي از من ضايع نكردند، و برخي از آنان مرا ضايع نمودند، حق مرا سبك شمرده و به تكذيب من برخاستند، و من حجت تو بر تمام خلق مي‌باشم، در اين هنگام خطاب مي‌آيد: به عزت و جلالم سوگند به خاطر تو گروه نخست را بهترين پاداش و گروه ديگر را به عذاب دردناك كيفر خواهم داد.[11]
9ـ نامه اعمال
يكي از گواهان در روز محشر خود نامه‌ي اعمال است كه در آن خوبي‌ها و بدي‌ها منعكس مي‌باشد و قرآن در آيات مختلفي به وجود چنين صحيفه تصريح مي‌نمايد، آنجا كه مي‌فرمايد:
بگو خداي من در بي‌اثر ساختن مكر و حيله آنها سريعتر از آنان است فرستادگان ما تمام نقشه‌هاي (اعمال) شما را مي‌نويسند.[12]
در آيه ديگر مي‌فرمايد:
آيا آنان گمان مي‌كنند كه ما سخنان پنهاني و آهسته آنان را نمي‌شنويم؟ آري فرستادگان ما نزد آنان كارهاي آنها را مي‌نويسند.[13]
در اين دو آيه هر چند سخن از نگارش سخنان و يا اعمال آشكار و پنهان افراد است و به گواهي دادن آن در روز قيامت اشاره‌اي نشده است ولي به طور مسلم اين نگارش به خاطر احتجاج با آنها است و لذا در برخي از آيات درباره موقعيت صحيفه اعمال چنين مي‌فرمايد:
و صحيفه اعمال در برابر مجرمان قرار مي‌گيرد و آنان از ديدن آن خا ئف و ترسان مي‌شوند.[14]
و در آيه ديگر مي‌فرمايد:
روز قيامت طرفداران باطل زيانكارند، هر امتي را مي‌نگري كه به زانو درآمده است و به سوي كتابش (نامه‌ي اعمال) خوانده مي‌شود، به آنان گفته مي‌شود اين كتاب ما است كه به حق بر عليه شما سخن مي‌گويد.[15]
شگفت اين جا است كه صحيفه اعمال آن چنان كارهاي ريز و درشت را ضبط كرده است كه فرد مجرم از ضبط آن انگشت حيرت به دندان گرفته مي‌گويد:
چگونه اين كتاب هيچ ريز و درشتي را فرو گذار نكرده و همه را برشمرده است.[16]
و از آيات ديگر استفاده مي شود كه نامه‌ي اعمال هر انساني به گردن وي آويخته مي‌گردد چنان كه مي‌فرمايد:
نامه‌ي اعمال هر انساني را به گردن او مي‌آويزيم و روز قيامت به صورت كتابي بيرون مي‌آوريم و او آن را گشاده مي‌يابد.[17]
ممكن است گفته شود چگونه صحيفه‌ي اعمال خود گواه بر جرائم گنهكار مي‌باشد، زيرا نامه‌هاي اعمال چيزي از قبيل پرونده‌هايي است كه در محكمه‌هاي دنيا براي بزهكاران تشكيل مي‌دهند و آنچه در پرورنده مكتوب است در حد اتهام و ادعاء است و فرد مجرم مي‌تواند در برابر آن از خود دفاع كند و اثبات آن تنها از طريق گواهان يا صلاحيت ممكن است.
در پاسخ يادآور مي‌شويم هر يك از گواهان و شاهدان در قيامت موقعيت ويژه‌اي دارد، موقعيت نامه‌هاي ا عمال اين است كه با توجه به علم و بصيرتي كه در سراي ديگر براي انسان گنهكار حاصل مي‌شود به گونه‌اي كه با ديدن پرونده عمل بر همه كارهاي ناروايي كه در دنيا انجام داده است آگاه مي‌گردد، در اين حالت اگر به وجدان خود رجوع كند و خود بخواهد بر اساس عدل و انصاف در مورد خود داوري كند، پرونده عمل او بهترين گواه و شاهد براي او به شمار مي‌رود.
به همين جهت قرآن كريم پس از آن كه نامه‌ي عمل انسان را به او مي‌دهند، مي‌فرمايد:
اعمال خود را رسيدگي كن و با استناد به آنچه در صحيفه‌ي عمل تو نوشته شده است در مورد خودداري نما چنان كه مي‌فرمايد:
«اقْرَأْ كِتابَكَ كَفى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً»[18]
حال اگر فرد گنهكار با ديدن نامه عمل، به گناهان خود اعتراف نمود، در اين صورت خداوند حكيم بر اساس عدل و لطف خود درباره‌ي او تصميم گيرد ولي اگر درصدد انكار برآمد و خواست از همان شيوه‌اي كه در دنيا و در برابر محكمه‌هاي دنيوي با انكار و خدعه خود را تبرئه مي‌كرد در محكمه‌ي الهي نيز چنين فكر خامي در او راه يابد در اين صورت شاهدان الهي (پيامبران و فرشتگان) عليه او شهادت مي‌دهند و در صورتي كه گواهي آنان را نيز انكار نمايد اعضاي بدن او كه به وسيله‌ي آنها گناه را انجام داده است خود بر گناهان او گواهي مي‌دهند و يدگر هيچ راه فراري براي او نخواهد بود.

2ـ پیامبران الهی
قرآن به روشنی یادآور می‌شود كه روز قیامت فردی از هر امت بر اعمال آنان گواهی می‌دهد چنانكه می‌فرماید:
«فَكَیْفَ إِذا جِئْنا مِنْ كُلِّ أُمَّهٍ بِشَهِیدٍ وَ جِئْنا بِكَ عَلى هؤُلاءِ شَهِیداً»[6]
چگونه می‌شود آنگاه كه از هر امتی گواهی بیاوریم و تو را نیز بر آنان (گواهان) شاهد بیاوریم...
در آیات دیگر نیز به صورت كلی یادآوری شده است كه بر هر امتی شاهد و گواهی هست.[7]
ولی مفسران گواه هر امت را پیامبر آن امت دانسته‌اند و گواه این مطلب این است كه قرآن حضرت مسیح را شاهد امت خویش معرفی كرده است آنجا كه می‌فرماید:
هیچ اهل كتابی نیست مگر این كه به عیسی پیش از مرگ او، ایمان می‌آورد، عیسی در روز قیامت بر علیه آنان شهادت می‌دهد.[8]
بنابراین می‌توان شهود هر امت را پیامبر آن امت دانست.
در این جا مطلب دیگری نیز قابل توجه است و آن این كه در آیه گذشته (وجِئْنا بِكَ عَلى هؤُلاءِ شَهِیداً) خود پیامبر گواه (بر آنان) معرفی شده است، اكنون باید دید مقصود از آنان كیست؟
آیا مقصود گواه بودن بر پیامبران پیشین است كه در حقیقت پیامبران شاهدان امت خویش بوده و پیامبر اسلام شاهد بر شهود می‌باشد و یا مقصود شهادت پیامبر اسلام بر امت خویش است؟
در این جا دو احتمال وجود دارد، مرحوم طبرسی همان احتمال نخست را ذكر كرده و از احتمال دوم ذكری به میان نیاورده است و از اینكه در آیه، كلمه «هولاء» بكار برده (وجِئْنا بِكَ عَلى هؤُلاءِ شَهِیداً) می‌توان گفت كه مقصود همان امت خود پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ می‌باشد.
علم گسترده‌ی شهود
این آیات از علم گسترده و همه جانبه «شاهدان» پرده برمی‌دارد و اینكه شاهدان امت‌ها از كارهای ظاهری و باطنی آنان آگاه می‌باشند، زیرا «اَداِء» شهادت فرع «تَحمُلّ» آن است و شهادت به حكم این كه به معنی شهود و حضور است مستلزم آن كه شاهد نزد مَشهُود بِهْ (كاری كه بر وقوع آن شهادت می‌دهد) نوعی حضور داشته باشد، اكنون سئوال می‌شود آیا با علم عادی می‌توان بر جمیع اعمال یك فرد كه به صورت پنهان و آشكار در تمام مدت عمر خود انجام داده است شهادت داد؟
بنابراین باید بگوئیم: پیامبران در پرتو احاطه بر افعال ظاهری و باطنی افراد به چنین شهادتی موفق می‌شوند.
شگفت‌آور این كه پیامبران نه تنها بر اعمال انسان‌های معاصر خود گواهی می‌دهند، بلكه بر اعمال مجموع افراد امت كه چه بسا پس از رحلت پیامبر چشم به جهان گشوده و زندگی را آغاز كرده‌اند، گواهی خواهند داد.
و از این جا می‌توان پایه‌ی گستردگی علم پیامبران و احاطه‌ی غیبی آنان را نسبت به امت‌های خود به دست آورد و بر خلاف اندیشه گروهی از كوته‌فكران كه علم انبیاء را به دائره محدودی منحصر می‌كنند این آیات بر خلاف اندیشه آنان گواهی می‌دهد.
3ـ پیامبر اسلام
به حكم آیات گذشته پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ بر اعمال امت خود گواهی می‌دهد ولی در این خصوص آیاتی وارد شده است كه به همین جهت آن را جداگانه مطرح نمودیم.
قرآن كریم در این باره می‌فرماید:
طریقه و راه پدرتان ابراهیم (را پیروی كنید) او شما را در زمان‌های پیش مسلمان نامیده است. و در این مورد پیامبر بر شما گواه است و شما نیز گواهان بر مردم می‌باشید.[9]
و در آیه دیگر می‌فرماید:
«وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّهً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ یَكُونَ الرَّسُولُ عَلَیْكُمْ شَهِیداً»[10]
شما را امت برگزیده قرار دادیم تا بر مردم شاهد و گواه باشید و پیامبر نیز بر شما شاهد و گواه باشد.
در برخی از آیات قرآن، پیامبر گرامی شاهد و مبشر معرفی شده است آنجا كه می‌فرماید:
«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَرْسَلْناكَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً»[11]
ای پیامبر ما تو را گواه و نوید دهنده برانگیختیم.
ممكن است مقصود از این شاهد، شهادت بر اعمال در روز رستاخیز باشد.
و در آیه دیگر می‌فرماید:
«إِنَّا أَرْسَلْنا إِلَیْكُمْ رَسُولاً شاهِداً عَلَیْكُمْ»[12]
ما به سوی شما پیامبری را برانگیختیم كه شاهد بر اعمال شما است.
با توجه به این كه ادای شهادت فرع تحمل آن است این آیات خود گواه روشنی بر وسعت و گستردگی علم پیامبر اسلام بر اعمال ظاهری و باطنی امت اسلامی می‌باشد.

معمولاً در دادگاه‌ها شاهدان عینی به سود یا زیان طرف گواهی می‌دهند، و پس از طی مراحلی، حكم دادگاه صادر می‌شود، بر این اساس نیز در روز رستاخیز شاهدانی بر جرائم اعمال انسان‌های گنهكار گواهی می‌دهند.

قرآن نیز روز رستاخیز را محكمه الهی و روزی كه شاهدان به پا می‌خیزند معرفی كرده است چنان كه می‌فرماید:

«یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهادُ»[1]

و در آیه دیگر مضمون شهادت آنان را بیان كرده می‌فرماید: «یُعْرَضُونَ عَلى رَبِّهِمْ وَ یَقُولُ الْأَشْهادُ هؤُلاءِ الَّذِینَ كَذَبُوا عَلى رَبِّهِمْ»[2]

مجرمان بر پروردگار خود عرضه می‌شوند و گواهان می‌گویند آنان كسانی هستند كه به پروردگار خود دروغ گفتند.

گواهان روز رستاخیز به دو گروه تقسیم می‌شوند:

1ـ شاهدان عینی خارجی (خدا و پیامبران و...).

2ـ گواهان داخلی (اعضاء بدن مجرم).

در این جا می‌توان از نوع دیگر از شهادت نیز نام برد هر چند خود بحث جداگانه‌ای دارد و آن مسأله تجسم اعمال است.

مقصود از «تجسم اعمال» این است كه اعمال انسان اعم از نیك و بد در سرای دیگر جلوه خاصی دارند، افعال نیك انسان به صورت موجودات زیبا و دلنشین خود را نشان می‌دهند و گناهان انسان به صورت موجودات مهیب و كریه مجسم شده و در حالی كه خود یك نوع كیفر برای مجرم به شمار می‌روند، بر جرائم او نیز گواهی می‌دهند.

نخست به تبیین شاهان خارجی می‌پردازیم كه در آیات قرآنی به آنها اشاره شده است.

1ـ خداوند بزرگ

نخستین شاهد بر كردارهای انسان‌های خدای بزرگ است، كه چیزی بر او در جهان پنهان نیست چنان كه می‌فرماید:

«لِمَ تَكْفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ شَهِیدٌ عَلى ما تَعْمَلُونَ»[3]

چرا نسبت به آیات الهی كفر می‌ورزید با آن كه خدا بر اعمال شما شاهد و گواه است. و در آیه‌ی دیگر می‌فرماید:

«إِنَّ اللَّهَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَهِ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَیْ‏ءٍ شَهِیدٌ»[4]

خداوند روز رستاخیز میان آنان داوری می‌كند، خدا بر همه چیز شاهد و گواه است.

و در آیه‌ دیگر می‌فرماید:

«فَإِلَیْنا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ اللَّهُ شَهِیدٌ عَلى ما یَفْعَلُونَ»[5]

به سوی ما است بازگشت آنان، آنگاه خدا بر آنچه انجام می‌دهند، شهید و گواه می‌باشد.

منبع:وب سایت اندیشه قم